SER notitie: Verkenning en werkagenda digitalisering. Mens en technologie: samen aan het werk

2016 – Het kabinet heeft de SER gevraagd te adviseren over de transitie naar wat ‘de robotsamenleving’ of `de digitale economie’ genoemd wordt (advies aanvrage dd.30 september 2015). Er wordt ook wel gesproken van de vierde industriële revolutie (Industrie4.0). De SER-Verkenning van oktober 2016 bevat een verkenning en een werkagenda van het debat tussen de in de SER vertegenwoordigde partijen (sociale partners en overheid) over de gevolgen van digitalisering voor de samenleving en economie, de arbeidsmarkt en de werkgelegenheid.

Nieuwe Technologieën
De Verkenning richt zich op de gevolgen van digitale technologieën en technologieën die daaraan verwant zijn, zoals big data, artificiële intelligentie, 3D printen, cloud-storage en cloud-computing, the internet of things, lerende machines en (mobiele) robots. Door digitalisering ontstaan er nieuwe vormen van bedrijvigheid waarbij traditionele sectorgrenzen worden vervangen. Een andere voorbode van de veranderingen als gevolg van digitalisering is de opkomst van platformen die vooral een transactie-innovatie inluiden.

Gevolgen
De Verkenning gaat in op de gevolgen voor a) arbeidsorganisaties, arbeidsrelaties, de kwaliteit van de arbeid en competentie en b) de omvang en verdeling van de werkgelegenheid. Een algemene conclusie is dat het niet goed te voorspellen is wat de ontwikkelingen en de gevolgen zullen zijn, maar dat het wel te beïnvloeden is. Daarom zijn een leven lang leren, wendbaarheid en flexibiliteit en medezeggenschap bij de transitie van belang alsmede monitoring om tijdig bij te kunnen sturen.

Aandachtspunten en werkagenda
De Verkenning ziet het als een van de belangrijkste beleidsopgaven voor de nabije toekomst om zowel de kansen van digitalisering voor ondernemers, werkenden en werkzoekenden te verzilveren, als mensen meer vertrouwen te geven in hun toekomst en die van de samenleving. Voor de aanpak van urgente problemen denkt de raad aan decentrale oplossingen in de sector of in bedrijven en aan een rol voor de regionale Adviescentra die hulp bieden bij de transitie van werk naar werk, waarvan de eerste pilots dit jaar (2016) van start zijn gegaan. De overgang naar een digitale economie leidt voorts tot diverse maatschappelijke vraagstukken die om nadere uitwerking en doordenking vragen: verhogen van het innovatief vermogen, dialoog in de arbeidsorganisatie, creëren van nieuwe kansen voor werk door overheid en sociale partners, bevorderen van blijven leren.

SER Werkagenda
De SER baseert zijn werkagenda op deze verkenning. Opvallende elementen daar in zijn: verhogen duurzaamheid, bieden van vertrouwen in de toekomst, inclusieve arbeidsmarkt en samenleving, wendbaarheid en werk- en inkomenszekerheid.

Kabinetsreactie
Op 13 februari 2017 kwam de kabinetsreactie op deze SER-Verkenning. Het kabinet neemt daarin ook de bevindingen van de studies van het Rathenau instituut (2015) en van de WRR (2015) over het onderwerp mee. (Zie elders in deze kennisbank.) Het kabinet vindt dat er een belangrijke rol is voor de overheid in de transitie door het scheppen van de juiste voorwaarden en investeringen in de benodigde kennisinfrastructuur. Belangrijke vraagstukken zijn onder meer: het stimuleren van het innovatief vermogen, de ordening van de arbeidsmarkt en verdelingsvraagstukken. Het stuk verwijst vervolgens naar reeds ingezet beleid. Daarbij worden genoemd de Fieldlabs in Smart Industry, waaronder het Fieldlab Sociale Innovatie, de Blockchain coalitie, de acties in het kader van E-health, Mobility en Energie. In een beschouwing over ‘Verandering van werk en werkorganisatie wordt instemmend de SER-Verkenning aangehaald over het belang van sociale innovatie. ‘Technische en sociale innovatie zijn complementair’. Het belang van een goede kwaliteit van arbeid met leer- en ontwikkelingsmogelijkheden wordt onderstreept.

Referentie
SER-Verkenning en werkagenda digitalisering: ‘Mens en technologie: samen aan het werk’ De SER Verkenning is als pdf bijgevoegd.
Est, van R.; Kool, L. (red.) (2015) ‘Werken aan de robotsamenleving. Visies en inzichten uit de wetenschap over de relatie technologie en werkgelegenheid.’ Rathenau Instituut. Dit rapport staat ook op deze kennisbank.
Went, R.; Kremer, M.; Knottnerus, A. (red.) (2015) ‘De robot de baas.’ De toekomst van werk in het tweede machinetijdperk.’ WRR. Dit rapport staat ook op deze kennisbank.

Kenmerken