Zeggenschap over arbeid en technologie

2019 – Frank Pot beschrijft in het Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken hoe sociale partners en overheid in het verleden hebben geprobeerd de vormgeving van arbeid en technologie te beïnvloeden en hoe succesvol zij daarin waren.

De auteur bespreekt eerst de klassieken, van Adam Smith (Wealth of nations, 1776) via Karl Marx (Het Kapitaal, 1867), Max Weber (Wirtschaft und Gesellschaft, 1921) en Federick Taylor (Scientific management, 1909/1911) tot Deming (Total Quality Management,1982). Terugkerende thema’s van risico’s en kansen, bij deze klassieken zijn: ‘taakverarming versus taakverrijking’, ‘degradatie, regradatie of polarisatie’, ‘winnaars en verliezers van vernieuwingen’, ‘blijvend risico op vervreemdend, mensonwaardig, kortcyclisch werk’, ‘(klasse) strijd of cocreatie’, ‘de rol van de overheid’.

In elke periode van grote technologische of organisatorische veranderingen komt de vraag op hoe die ogenschijnlijk autonome ontwikkelingen beïnvloed kunnen worden door de betrokkenen om kansen te benutten en risico’s te verkleinen. Dat was zo bij de mechanisering en de fabrieks- en kantoororganisatie van ruim honderd jaar geleden, bij de automatisering in de jaren zestig en zeventig, de micro-elektronica en robots in de jaren tachtig en nu weer bij de digitalisering, kunstmatige intelligentie en het Internet of Things. In deze periodes ontwikkelt zich het inzicht dat er geen sprake is van technologisch determinisme, noch van economisch determinisme, maar wel van ‘organisational choice’. Niet alleen kunnen en worden er keuzes gemaakt ten aanzien van de organisatiestructuur waarin technologie wordt toegepast maar ook ten aanzien van de management-strategie, met als uitersten: ‘command & control’ aan de ene en ‘participation & trust’ aan de andere kant.

De perioden dat zeggenschap over arbeid en techniek een relatief groot onderwerp was, lopen van ongeveer 1915 tot 1930, van 1975 tot 1985 en van 2004 tot 2012. In die perioden speelden hoger opgeleiden in de vakorganisatie en kennisinstellingen een grote rol.

Directe beïnvloeding op organisatieniveau door werknemers en vakbonden is evenwel zelden gelukt, ondanks diverse pogingen. Wel succesvol waren ze in het bewaken van de randvoorwaarden van vernieuwing van arbeid en technologie, zoals werkgelegenheid, functiewaardering, werk- en rusttijden, kwaliteit van de arbeid, veiligheid en gezondheid. De overheid deed dat door wetgeving over sociale zekerheid, medezeggenschap en arbeidsomstandigheden, met subsidies voor MKB en met onderzoek.

In de huidige tijd leidt de discussie over nieuwe technologieën bij sociale partners en overheid ook tot nieuwe initiatieven op het gebied van sociale innovatie.

Referentie:
Pot, Frank. ‘Zeggenschap over arbeid en technologie’. In: Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken 2019 (35) 3.
Het artikel is als bijlage toegevoegd.

Thema’s: Arbeidsverhoudingen, Innovatie en Innovatiecapaciteit
Sector: n.v.t.
Bron: Artikel

Kenmerken