Aanbestedingen en kwaliteit van werk

2023 – Aanbestedingen hebben vaak negatieve effecten op de kwaliteit van het werk: lage lonen, hoge werkdruk, beperkte autonomie, onzekerheid, weinig loopbaanmoglijkheden, gebrek aan respect en zichtbaarheid, en/of onveilige werksituaties.

De redenen voor deze negatieve effecten zijn legio:

• de dominantie van kosten – en efficiencyoverwegingen bij de aanbestedende partijen;
• gebrek aan kennis, ervaring en professionaliteit bij sommige opdrachtgevers, vooral bij kleinere opdrachtgevers;
• het feit dat weinig opdrachtgevers bereid zijn een deel van de werkgevers-verantwoordelijkheid op zich te nemen en vinden dat kwaliteit van werk bij aanbestedingen niet hun verantwoordelijkheid is;
• de korte contracten die vaak gebruikt worden en leiden tot weinig duurzame relaties tussen aanbesteders en aanbieders, en tot veel onzekerheid bij en weinig investeringen in werknemers;
• te lage offertes door of ‘klantgezwichtheid’ bij aanbieders;
• slechte naleving van de cao;
• slecht georganiseerde werknemers;
• een wijdverbreid geloof in aanbestedingsland dat de Europese aanbestedingsregels weinig tot geen ruimte laten om aandacht te geven aan de kwaliteit van werk.

In dit e-boek laten de auteurs zien dat het ook anders kan en dat het wel degelijk mogelijk is om binnen aanbestedingen te zorgen voor een betere kwaliteit van werk. In algemene termen onderkennen zij hier vier soorten mogelijke oplossingen.

1. Het aanbestedingsproces zelf kan aangepast worden, bijvoorbeeld door de duur van contracten te verlengen of aanbieders te betrekken bij het opstellen van aanbestedingen.
2. Aanbesteders, aanbieders en werknemers hun doelstellingen en gedrag aanpassen. Aanbesteders kunnen meer verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteit van werk door duidelijke sociale voorwaarden (wat betreft bijvoorbeeld loonniveaus, werkdruk, of arbeidsomstandigheden) op te nemen in hun aanbestedingen. Aanbieders kunnen hun eigen sociale voorwaarden stellen in plaats van mee te gaan in de neerwaartse spiraal in kwaliteit van werk, en ook hoogwaardigere alternatieven aanbieden aan de aanbesteders. En werknemers kunnen zich beter organiseren om zo beter collectieve druk uit te oefenen om de kwaliteit van werk te verbeteren.
3. Beleidsmakers, werkgevers en vakbonden kunnen de reguleringscontext waarbinnen aanbestedingen plaatsvinden aanpassen. Via wetgeving, cao’s of gedragscodes kunnen externe standaarden opgesteld worden die verplicht of vrijwillig nageleefd moeten worden door de actoren binnen aanbestedingsprocessen.
4. Een laatste mogelijkheid is, om te stoppen met aanbestedingen en de betreffende activiteiten in te besteden of op een andere manier te organiseren met als doel een verbetering in de kwaliteit van werk.

Tot slot laat de juridische analyse zien dat er binnen het Europees aanbestedingsrecht wel degelijk ruimte is voor aanbestedende diensten om eisen te stellen op het vlak van de kwaliteit van werk.

In dit onderzoek werden casestudies verricht naar aanbestedingen in: Streekvervoer, Schoonmaak, Bouw, Thuiszorg en bij Gemeentes.